Onze telefoon oplader is achtergebleven in het hotel bij de luchthaven van Catania, oeps vergeten. Zonder enige vorm van GPS moeten we onszelf naar het wijnhuis van Tenuta delle Terre Nere navigeren op de noordzijde van de Etna. Eitje dachten we. Vijf minuten voor aankomsttijd dwalen we nog steeds gedesoriënteerd door talloze wijngaarden. De handdoek gaat in de ring en we besluiten om de escape optie van 3% batterij in te zetten voor Google Maps. Knap hoe al die kleine bordjes van de domeinen net achter een struik of bij onverharde wegen geplaatst staan die niets weg hebben van een degelijke entree. Anyways, wie besluit er überhaupt om wijn te maken op de flanken van een actieve vulkaan?!
**Wijnnerd alert: pas op, dit is een wijn inhoudelijk artikel.**
Het is vroeg in de ochtend en met de Grissini broodstengels in de hand lopen we het terrein op van Tenuta delle Terre Nere. De naam betekent poëtisch vertaald ‘wijngoed van de zwarte aarde’. We hebben een afspraak met Marco Ciancio, de communicatiemanager die op zijn eigen socials door het leven gaat als ‘Etnawineman’. Na een voorstelrondje stappen we in een dikke fourwheeldrive die ons over kleine paden door de wijngaarden en dorpen naar grote hoogte zal brengen. Gelukkig hebben we een jas en een extra trui bij ons want het is afzien. Al dagen lopen we op de flanken van de Etna te blauwbekken. De temperatuurverschillen op Sicilië kunnen groot zijn, dit komt mede door de enorme hoogteverschillen. Het kan gids Marco niet koel genoeg zijn, want de weken daarvoor was het loeiheet. Rustig en beheerst rijdt hij verder omhoog, terwijl wij hem de ene na de andere vraag stellen.
Maanlandschap en geur van zwavel
De Etna is een vulkaan aan de oostkant van Sicilië, in de provincie Catania. Precies twee aardkorsten botsen onder dit gebied. Het is een van de actiefste vulkanen van Europa. Met haar 3329,6 meter hoogte is ze tevens de hoogste berg op het eiland. Boven de kern hangt de lucht van zwavel en sta je middenin een maanlandschap, maar op de flanken van de vulkaan leven de Sicilianen en worden druiven verbouwd, eigenlijk best bijzonder! De klimaatverschillen zijn sterk van invloed op de verschillende typen wijn die door Tenuta delle Terre Nere hier maakt. De mineraliteit van de vulkanische bodem haalt iets bijzonders naar boven in de wijnen. Het blijft een beetje mysterieus hoe het precies werkt, maar dát het bijdraagt aan fenomenale authentieke wijnen, is zeker. De Etna vulkaan wordt lokaal ook de Mongibello genoemd, naar het Italiaanse woord ‘monte’ en het Arabische woord ‘gebel’, dat allebei ‘berg’ betekent. Volgens de Italiaanse schrijver Leonardo Sciascia lijkt de vulkaan op een grote kat, die rustig ligt te spinnen en zo nu en dan even wakker wordt.
Etnawineman aka Marco
Gids Marco vertelt enthousiast over zijn werk als communicatiemanager. Aan hem de taak om helder te communiceren over wát ze doen in de wijngaarden en hóe ze dat doen. Ook is hij een fanatieke gids. Marco: “Als je dit allemaal ziet hier in de wijngaarden, dan snap je het totaalplaatje veel beter. Ik probeer het unieke karakter van deze streek begrijpelijk te maken. Je moet de Etna gezien hebben om de wijnen te leren waarderen want het is een heel arbeidsintensief proces om hier druiven te verbouwen. ” Marco geeft daarnaast ook les aan sommeliers die naar Sicilië komen. Na wat research blijkt Marco op instagram actief te zijn met een alter ego Etnawineman. Op deze account geeft hij op geheel eigen wijze een gezicht aan de wijncultuur op de Etna en zijn eigen passie voor wijn. We kunnen zijn feed nog niet helemaal rijmen met de nuchtere indruk die hij tijdens de tour op ons maakt.
Polycultuur: een moeilijk woord met eenvoudige betekenis
Wijngaarden zijn vaak uitgestrekte vlakten met eenzijdige beplanting, maar dat is op de Etna niet het geval. De rijkdom aan planten, kruiden, groenten en fruitbomen die om de druivenstokken groeien, maakt het Etna terroir uniek. Deze biodiversiteit in de wijngaard wordt ook wel polycultuur genoemd. De grond is extra vruchtbaar en vitaal dankzij voldoende regenval. Op de flanken van de Etna zitten zo’n tweehonderd producenten die in totaal c.a. drie miljoen flessen wijn produceren. Naast wijn wordt er ook een beperkte hoeveelheid olijfolie gemaakt. De vegetatie verschilt per helling en hoogte, zuid is meer gericht op witte wijn en noord meer op rood. De noordkant bevat de beter gelegen hellingen volgens Marco, dat is waar Delle Terre Nere de blauwe druiven verbouwt.
De hoofddruif voor rode wijn is de Nerello Mascalese (en een beetje Nerello Cappuccio), een echte laatbloeier die droge florale elegante fruitige wijnen geeft. De rode wijnen krijgen achttien maanden houtlagering door een combinatie van nieuw en oud hout. Tien procent daarvan is nieuw Frans eiken. Voor de witte wijn wordt de Carricante gebruikt, deze geeft frisse aromatische wijnen met een minerale finish. Ook deze druif rijpt door de koele hoogte gemiddeld later en behoudt hierdoor haar fijne zuren, die in toom worden gehouden door zachte aroma’s van anijs, citrus en kweepeer. Als de wijnen een gistrijping gehad hebben, dan worden ze doorgaans wat molliger. Etna Bianco combineert goed met een breed scala aan vis. Eten is overigens een serieuze zaak op Sicilië, noem het een religie met eenvoudige richtlijnen. Marco legt uit: “Ben je aan de kust? Dan eet je vis. Ben je op de Etna, dan sla je alles met een graat of schelp over en eet je gerechten waarvan de basis uit de grond komt zoals paddenstoelen.”
Een begrip in de Italiaanse wijnwereld
De Etna wijnen werden niet altijd bejubeld. Eind jaren tachtig kwam daar verandering in toen de oprichter van Delle Terre Nere Marco de Grazia (niet te verwarren met de Marco die ons rondleidt) besloot te gaan experimenteren op de Etna. Hij was destijds al succesvol met zijn wijnen in de Piemonte. Hij kocht de verwaarloosde wijngaarden bij de vulkaan op en bewees met succes dat hier bijzondere kwaliteitswijnen gemaakt worden. Zijn onderneming op de Etna werd een succes, net zoals zijn andere project in Veneto. De Grazia is een exceptioneel figuur die veel Italiaanse wijnmakers van zo’n negentig estates coachte, waarbij hij aanspoort op kwaliteit in plaats van kwantiteit. Niet alleen heeft hij de wijnmakers op een betere koers gezet, hij heeft zich internationaal ook hardgemaakt voor een beter imago van Italiaanse wijn in het algemeen. Zo vibreert de wijncultuur op de Etna dubbel zo hard sinds zijn komst naar Sicilië.
De basis in de wijngaarden is enkele eeuwen geleden al gelegd, maar de kwaliteit was lange tijd ver te zoeken weet gids Marco ons te vertellen. Door jarenlang onderzoek te verrichten naar de bodems en welke druiven er het beste groeien, is veel ervaring opgedaan met het aanplanten. De Grazia begon ook met het maken van single vineyard wijnen, geïnspireerd op het grand cru classificatie systeem in Franse wijnstreken. Die benadering gaat naar de essentie en kracht van het terroir van de wijngaard. Etna DOC is hier de enige officiële appellatie, die wordt bij Delle Terre Nere gebruikt voor dertien wijnen, waarvan zes cru’s voor rood en twee voor witte wijn. Zelf noemt De Grazia de wijnen van Delle Terre Nere op de Etna de ‘Burgundy of the Mediterranean’. Wij zelf vinden de wijnen een hele eigen stijl hebben, zonder te willen refereren naar andere wijnstreken.
Toeren door de wijngaarden
Regelmatig laat Marco ons uitstappen om foto’s te maken. De zon verstopt zich om de haverklap achter de laaghangende wolken en dat levert een interessant lichtspel op in de wijngaarden. De kleurcontrasten schommelen op de groene flanken, terwijl de Etna zich in de verte rustig houdt onder een dikke wolkendeken. We stoppen tussen de olijf- en appelbomen van de wijngaard Santo Spirito om wat terroir op te snuiven. De splinternieuwe witte sneakers van Nadine verdwijnen diep in de zwarte aarde.
Aangekomen op zo’n 750 meter hoogte staan we tussen de 50 tot 100 jaar oude stokken. Marco: “We oogsten hier relatief laat in oktober. De druiven rijpen veel langzamer. De oude stokken zitten diep in het zand en leveren op deze hoogte elegante droge wijnen met veel fruit.” Tijdens het proeven snappen we wat hij bedoelt. We proeven ook balsamico, florale tonen en die explosie aan fris roodfruit. De wijnen zijn bijzonder droog en houden je op de afdronk nog wel een tijdje bezig.
We proeven ondertussen ook de andere wijnen van Tenuta Delle Terre Nere afkomstig van andere wijngaarden.
Guardiola
Deze wijngaard op 900 meter hoogte levert frissere wijnen met meer aardse tonen. Eind oktober is de oogst pas klaar in deze wijngaard. De opbrengst ligt rond de 8500 flessen per jaar, en is daardoor gerust exclusief te noemen en je hebt echt iets bijzonders in het glas. Verleidelijke geur en krachtige smaak met ruggengraat.
Feudo di Mezzo
De druiven in deze kleine wijngaard – met zijn zwarte vulkanische steen – zijn relatief vroeg rijp tegenover de andere cru’s. De smaak is rond en heeft zachtere tannine.
Calderana Sottana
Calderana Sottana is de laagst gelegen wijngaard, grenzend aan het wijnhuis zelf. Hier staan druivenstokken die de verwoestende Phylloxera druifluis epidemie hebben overleefd. De wat? Wijnnerd-alert! Dit is een vervelend kevertje dat rond het jaar 1864 alle wortelpunten van de druivenstokken aanvrat. Bijna alle Europese druivenstokken zijn geënt op Amerikaanse wortelen, die bleken namelijk immuun te zijn voor de hongerige luis. De 150 jaar oude stokken in de wijngaard van Calderana Sottana zijn een uitzondering. De naam van de wijn is dan ook Etna Rosso Prephylloxera. Een wijn met een prijskaartje, maar ook een behoorlijk verhaal. Marco vertelt dat de vraag ernaar hoog is, een wijn die voor de échte wine collector is weggelegd.
Favoriet?
De wijn van Santo Spirito is onze favoriet. De wijn is elegant, heeft mooi geconcentreerd rood fruit en kruidige tonen die getemd worden door een sterk aards karakter. In de afdronk dwarrelt de rozemarijn met een druppie balsamico rond in je mond. De tannine is opvallend fris en energiek, alsof de vonk van het vulkanisch gesteente is over overgesprongen in het glas. Hoewel de microklimaten en het terroir per wijngaard ervoor zorgen dat de wijnen verschillend zijn in stijl is het droge karakter, de vurige mineraliteit en rijke fruitexpressie typerend voor alle wijnen die Marco laat proeven.
Benieuwd naar de wijn van Tenuta delle Terre Nerre? Dan voldoet zéker ook de instapper ‘Etna Rosso’ om een indruk te krijgen van de kracht die schuil gaat in deze Etna wijnen. Een andere wijn van Tenuta die goed verkrijgbaar is in Nederland is de niet-houtgerijpte ‘Etna bianco’, een blend carricante, catarratto, grecanico en inzolia. Deze wijnen van Tenuta koop je via de wijnspeciaalzaken (ook online!) van Les Genereux.
Lokale tip van gids Marco: Wijnshop in Randazo, Il Buongustaoi. De plek waar je moet zijn om verschillende wijnen van de Etna te proeven, incl. hapjes.
Smaakt dit naar meer? Volg ons op Instagram, Facebook en schrijf je in voor onze nieuwsbrief.
